Wat is een (artistieke) nalatenschap?

Een nalatenschap is het geheel van goederen en kapitaal of schulden dat iemand achterlaat na overlijden. Wanneer een kunstenaar sterft, bestaat de nalatenschap vaak uit een grote verzameling kunstwerken en documenten. Net zoals het oeuvre en het archief van een ‘levende’ kunstenaar bezit de inhoud van de nalatenschap een marktpotentieel en komen er beheerskosten aan te pas. Dat maakt nalatenschappen voor beeldende kunst, fotografie, muziek, podiumkunsten, literatuur en architectuur zo bijzonder. Verder kunnen er ook een uitgebreid (kunst)archief en atelier met werkmateriaal bewaard zijn, die de leef- en werkomgeving van de kunstenaar in beeld brengen.

De nalatenschap is een hybride geheel van zowel documenten als kunstwerken en bevat meer dan enkel wat de kunstenaar zelf gemaakt heeft in zijn artistieke carrière. Er zijn verschillende componenten aan verbonden, zoals het archief, het oeuvre van de kunstenaar, het (voormalige) atelier en/of woning en de intellectuele nalatenschap. Net omwille van deze samenhang is het documenteren en in kaart brengen van de verschillende onderdelen van groot belang en vraagt de zorg voor het behoud en beheer om extra aandacht en inzet. Elk nalatenschap is specifiek in zijn kwaliteit en kwantiteit en vraagt daarom een eigen aanpak.

Een eerste component van een nalatenschap is het fysiek en digitaal archief van de kunstenaar. Een archief is een organisch geheel dat belangrijke gegevens bewaard die werden vastgelegd in verschillende documenten en voortvloeien uit de activiteiten van de kunstenaar en/of deel uitmaken van de artistieke praktijk. Deze documenten kunnen de vorm aannemen van nota’s en verslagen, brieven, postkaarten, rekeningen en dossiers, maar beslaan ook foto’s, films en digitale bestanden, zoals e-mails en een website. Kunstarchieven bestaan vaak uit een ruime samenhang van zowel documenten als kunstwerken.

Nauw verbonden aan het archief is de volgende component, het oeuvre van de kunstenaar. Een oeuvre is een complete verzameling van alle werken die de kunstenaar bij leven heeft gemaakt. Door het gebruik van diverse materialen en technieken vraagt het behoud, het beheer, maar ook het duurzaam bewaren van dit specifieke onderdeel van de nalatenschap om extra aandacht. Verder bevatten deze werken een zeker marktpotentieel en beheerskosten, waarmee er rekening kan gehouden worden bij het oprichten van een estate.

Naast het archief en oeuvre maakt ook het atelier met werkmateriaal en de woning van de kunstenaar deel uit van een nalatenschap. Dit brengt de leef- en werkomgeving in beeld. Zo worden er materialen bewaard die deel uitmaken van het creatief proces, zoals bijvoorbeeld teken- en verfmateriaal, werktafels, voorbereidend materiaal voor kunstwerken en inspiratiebronnen. Ook kan er een uitgebreide bibliotheek of muziekcollectie bewaard zijn die als inspiratie diende voor de artistieke praktijk van de kunstenaar. Bij deze component wordt er dus ook rekening gehouden met de inboedel van het atelier en/of de woning.

Een laatste component van een nalatenschap is de intellectuele nalatenschap, die gelinkt is aan de mondelinge geschiedenis of oral history. Niet alle relevante informatie is vereeuwigd op papier. Sommige verhalen zijn verborgen in herinneringen van de kunstenaar of betrokken personen. Via interviews met vrienden, familie, kennissen en experten uit het veld is het mogelijk om de kunstenaar als persoon in beeld te brengen en dieper in te gaan op de gedachtegangen, herinneringen en manieren van werken. Verder kan er specifieke informatie verzameld worden met betrekking op de nalatenschap om het leven van de kunstenaar te documenteren en de artistieke loopbaan, de artistieke praktijk en belangrijke relaties of netwerken in kaart te brengen. Ook is het mogelijk om aan de hand van deze informatie vragen rond de nalatenschap verder te verhelderen en de visie van de kunstenaar na te streven.

In het onderdeel ‘Hoe aan de slag gaan met je nalatenschap?’ in het kennisdossier licht CKV toe hoe je kunt omgaan met de verschillende componenten binnen een (artistieke) nalatenschap als kunstenaar, erfgenaam of belanghebbende. Door de samenhang en de enigheid van het archief, oeuvre, atelier en/of woning en intellectuele nalatenschap vraagt dit een specifieke aanpak en de nodige expertise.