Beeldende kunstarchieven zijn de sleutel om het verhaal van de hedendaagse beeldende kunst te kunnen vertellen. In deze archieven bevindt zich vaak de meeste uiteenlopende informatie welke waardevol is bij een goed begrip van het oeuvre en de praktijk van de kunstenaar. Je kan het zien als een blik achter de schermen van de artistieke productie: schetsen, brieven, foto’s, facturen, boeken – de aanwezigheid van al die elementen vormt de ruggengraat van het grotere verhaal.
(c)Luc Fierens - CKV, 2020
Een archief is een organisch geheel dat belangrijke gegevens bewaart die werden vastgelegd in verschillende soorten documenten. De documenten kunnen de vorm aannemen van brieven, postkaarten, rekeningen, agenda’s, notulen, dossiers en akten maar ook foto’s, films en digitale bestanden. Archiefstukken onderscheiden zich van andere vormen van documentaire informatie doordat ze zijn ontstaan als direct gevolg van het gericht functioneren van een instelling, persoon of groep personen, zowel op publiek als op privaat niveau. De waarde en belang van archiefstukken hangt niet af van het materiaal zelf maar wel van de betekenis die ze verwerven als deel van een groter geheel.
De archieven die kunstenaars of kunstinstellingen vormen zijn vaak een hybride kruisbestuiving van zowel documenten als kunstwerken. Bovendien zijn kunstarchieven breed en bevatten ze meer dan wat de kunstenaar zelf gemaakt heeft in zijn artistieke praktijk. Kunstenaars definiëren ook zelf hun archief vaak ruim. De zorg voor en het beheer van deze archieven vragen dan ook extra aandacht en inzet.
Naast beeldende kunstenaars en de beeldende kunstorganisaties waarmee ze verbonden zijn, is er ook een belangrijke groep archiefvormers die zich als ‘reflectieve actoren’ laten omschrijven. Deze reflectieve actoren doen aan archiefvorming die juist voortkomt uit onderzoek. Het gaat om critici, academici, studenten, auteurs, etc.
Een nalatenschap is het geheel van goederen en kapitaal of schulden dat iemand achterlaat na het overlijden. Voor beeldende kunst is er een bijzondere situatie omdat de nalatenschap soms een grote verzameling is met kunstwerken, met een marktpotentieel en beheerskosten, zoals het oeuvre van elke levende kunstenaar.
De erven van de kunstenaar kunnen beslissen om de gehele nalatenschap in orde te brengen om ze nadien te kunnen beheren en ontsluiten. Alles begint bij het opstellen van een inventaris van de kunstwerken maar ook het sorteren en inventariseren van het archief. Naast die archiefzorg kan ook de leef- en werkomgeving van de kunstenaar gedocumenteerd worden. Juist door de samenhang van de gehele nalatenschap is documentatie van groot belang. CKV kan de erven op basis van de documentatie adviseren en ondersteunen en hen helpen hun verantwoordelijkheid te nemen en een bestemming te geven aan de nalatenschap: beslissen wat er met het oeuvre, het archief en de assets gebeurt: in eigen bezit houden, verkopen op de private markt, verkopen of schenken aan een museum, archief of bibliotheek.
Als de erfgenamen beslissen om de capaciteit van een nalatenschap duurzaam verder in te zetten voor het propageren van dit belang zoals de kunstenaar dit bij leven zag, spreken we over een estate. Als de economische en symbolische capaciteit ook wordt ingezet voor het bredere belang van de beeldende kunstsector, spreken we van een stichting (niet de juridische vorm, maar op basis van het doel en de werking van de organisatie).
Kunstarchieven worden vandaag in veel gevallen onoverzichtelijk en versnipperd bewaard. Vaak zijn ze helemaal niet of slechts gedeeltelijk ontsloten. Het is daarom noodzakelijk dat er specifiek aandacht wordt gevestigd op het behoud, het beheer en de structurering van deze entiteiten, die overigens stuk voor stuk een verschillende aanpak vergen. Een geordend en goed verzorgd archief kan men bovendien waarderen. De inhoud van het archief kan men op verschillende manieren en niveaus contextualiseren, structureren, duiden of interpreteren. Dit kan door de archiefvormer zelf of door een externe persoon gedaan worden, alleen of in samenwerking en dialoog met anderen.