Wat is een (artistieke) nalatenschap?

Een nalatenschap is het geheel van goederen en kapitaal of schulden dat iemand achterlaat na overlijden. Voor de beeldende kunst, fotografie, muziek, podiumkunsten en architectuur is er een bijzondere situatie omdat de nalatenschap soms een grote verzameling is van onder andere kunstwerken, met marktpotentieel en beheerskosten, zoals het oeuvre van elke ‘levende’ kunstenaar. Verder kan er ook een uitgebreid (kunst)archief en atelier met werkmateriaal bewaard zijn dat de leef- en werkomgeving van de kunstenaar in beeld brengt.

De nalatenschap is een hybride geheel van zowel documenten als kunstwerken en bevat meer dan enkel wat de kunstenaar zelf gemaakt heeft in zijn artistieke carrière. Er zijn verschillende componenten aan verbonden, zoals het archief, het oeuvre van de kunstenaar, het (voormalige) atelier en/of woning en de intellectuele nalatenschap. Juist door deze samenhang is het documenteren en in kaart brengen van de verschillende onderdelen van groot belang en vraagt de zorg voor behoud en beheer dan ook extra aandacht en inzet. Elk nalatenschap is specifiek in zijn kwaliteit en kwantiteit en vraagt daarom een eigen aanpak.

Als eerste component van een nalatenschap is het fysiek en digitaal archief van de kunstenaar. Een archief is een organisch geheel dat belangrijke gegevens bewaard die werden vastgelegd in verschillende documenten en voortvloeien uit de activiteiten van de kunstenaar en/of deel uitmaken van de artistieke praktijk. Deze documenten kunnen de vorm aannemen van nota’s en verslagen, brieven, postkaarten, rekeningen en dossiers maar ook van foto’s, films, digitale bestanden, zoals e-mails en een website. Kunstarchieven zijn vaak een ruime samenhang van zowel documenten als kunstwerken.

Nauw verbonden aan het archief is de volgende component het oeuvre van de kunstenaar, een complete verzameling van alle werken die hij of zij gedurende zijn of haar leven heeft gemaakt. Door het gebruik van diverse materialen en technieken vraagt dit deel specifieke aandacht voor het behoud en beheer, maar ook voor het duurzaam bewaren ervan. Verder bevatten deze werken een zeker marktpotentieel en beheerskosten, waarmee er rekening kan gehouden worden bij het oprichten van een estate.

Naast het archief en oeuvre kan ook het atelier met werkmateriaal en de woning van de kunstenaar overgedragen worden en maakt deze deel uit van een nalatenschap. Dit brengt de leef- en werkomgeving in beeld. Zo worden er materialen bewaard die deel uitmaken van het creatief proces, zoals bijvoorbeeld teken- en verfmateriaal, werktafels, voorbereidend materiaal voor kunstwerken en inspiratiebronnen. Ook kan er bijvoorbeeld een uitgebreid bibliotheek of muziekcollectie bewaard zijn die als inspiratie diende voor zijn of haar artistieke praktijk. Bij dit component wordt er dus ook rekening gehouden met de inboedel van het atelier en/of de woning.

Als laatste component van een nalatenschap is de intellectuele nalatenschap, dat gelinkt is aan de mondelinge geschiedenis of oral history. Niet alle relevante informatie is echter vereeuwigd op papier maar sommige verhalen zijn verborgen in herinneringen van de kunstenaar of betrokkenen. Via bijvoorbeeld interviews met onder andere vrienden, familie, kennissen en experten uit het veld is het mogelijk om de kunstenaar als persoon in beeld te brengen en dieper in te gaan op de gedachtegangen, herinneringen en manier van werken. Verder kan er specifieke informatie verzameld worden met betrekking op het archief en het documenteren van het leven van de kunstenaar, de artistieke loopbaan en de praktijk, om belangrijke relaties en netwerken in kaart te brengen. Ook is het mogelijk om aan de hand van deze informatie vragen rond de nalatenschap verder te verklaren en de visie van de kunstenaar na te streven.

In het deel ‘Hoe aan de slag gaan met je nalatenschap?’ in het kennisdossier licht CKV toe hoe je kunt omgaan met de verschillende componenten binnen een (artistieke) nalatenschap als kunstenaar, erfgenaam of belanghebbende. Door de samenhang en de enigheid van het archief, oeuvre, atelier en/of woning en intellectuele nalatenschap vraagt dit een specifieke manier van aanpak en de nodige expertise voor een duurzaam behoud en beheer.