Een nalatenschap is het geheel van goederen en kapitaal of schulden dat iemand achterlaat na overlijden. Wanneer een kunstenaar sterft, bestaat de nalatenschap vaak uit een grote verzameling kunstwerken en documenten. Net zoals het oeuvre en het archief van een ‘levende’ kunstenaar bezit de inhoud van de nalatenschap een marktpotentieel en komen er beheerskosten aan te pas. Dat maakt nalatenschappen voor beeldende kunst, fotografie, muziek, podiumkunsten, literatuur en architectuur zo bijzonder. Verder kunnen er ook een uitgebreid (kunst)archief en atelier met werkmateriaal bewaard zijn, die de leef- en werkomgeving van de kunstenaar in beeld brengen.
De nalatenschap is een hybride geheel van zowel documenten als kunstwerken en bevat meer dan enkel wat de kunstenaar zelf gemaakt heeft in zijn artistieke carrière. Er zijn verschillende componenten aan verbonden, zoals het archief, het oeuvre van de kunstenaar, het (voormalige) atelier en/of woning en de intellectuele nalatenschap. Net omwille van deze samenhang is het documenteren van de verschillende onderdelen van groot belang en vraagt de zorg voor het behoud en beheer om extra aandacht en inzet. Elk nalatenschap is specifiek in zijn kwaliteit en kwantiteit en vraagt daarom een eigen aanpak.
Een eerste component van een nalatenschap is het fysiek en digitaal archief van de kunstenaar. Een archief is een organisch geheel dat belangrijke gegevens bewaard die werden vastgelegd in verschillende documenten en voortvloeien uit de activiteiten van de kunstenaar en/of deel uitmaken van de artistieke praktijk. Deze documenten kunnen de vorm aannemen van nota’s en verslagen, brieven, postkaarten, rekeningen en dossiers, maar beslaan ook foto’s, films en digitale bestanden, zoals e-mails en een website. Kunstarchieven bestaan vaak uit een ruime samenhang van zowel documenten als kunstwerken.
Nauw verbonden aan het archief is de volgende component, het oeuvre van de kunstenaar. Een oeuvre is een complete verzameling van alle werken die de kunstenaar bij leven heeft gemaakt. Het gebruik van diverse materialen en technieken brengt extra uitdagingen met zich mee voor het behoud, beheer en duurzaam bewaren van dit specifieke onderdeel van de nalatenschap. Daarnaast hebben deze werken zowel een marktpotentieel als beheerskosten, waarmee rekening gehouden dient te worden bij de oprichting van een estate.
Naast het archief en oeuvre maken ook het atelier met werkmateriaal en de woning van de kunstenaar deel uit van een nalatenschap. Dit geeft een inkijk in de leef- en werkomgeving van de kunstenaar. Materialen die onderdeel zijn van het creatief proces, zoals teken- en verfmateriaal, werktafels, voorbereidend materiaal voor kunstwerken en inspiratiebronnen, worden vaak bewaard. Ook kan er een uitgebreide bibliotheek of muziekcollectie die als inspiratie dienden voor de artistieke praktijk bewaard zijn. Bij deze component dient er dus ook rekening gehouden worden met de inboedel van zowel het atelier als de woning.
Een ander essentieel onderdeel van een artistieke nalatenschap is de intellectuele nalatenschap, die verbonden is aan de mondelinge geschiedenis of oral history. Niet alle relevante informatie is vereeuwigd op papier. Sommige verhalen leven voort in herinneringen van de kunstenaar of bij de betrokken personen. Via interviews met vrienden, familie, kennissen en experten uit het veld is het mogelijk om de kunstenaar als persoon in beeld te brengen en dieper in te gaan op de gedachtegangen, herinneringen en manieren van werken. Bovendien kan er specifieke informatie verzameld worden over het leven van de kunstenaar, zijn artistieke loopbaan, praktijk en belangrijke relaties of netwerken. Deze gegevens helpen niet alleen om vragen rond de nalatenschap te verduidelijken, maar ook om de visie van de kunstenaar levend te houden.
In het onderdeel ‘Hoe aan de slag gaan met je nalatenschap?’ in het kennisdossier licht CKV toe hoe je kunt omgaan met de verschillende componenten binnen een (artistieke) nalatenschap als kunstenaar, erfgenaam of belanghebbende. Door de samenhang en de enigheid van het archief, oeuvre, atelier en/of woning en intellectuele nalatenschap vraagt dit een specifieke aanpak en de nodige expertise.
Wil je verder lezen? Ga terug naar het Kennisdossier ‘Nalatenschappen’.