Naast het in eigen bezit houden van een (artistieke) nalatenschap kunnen de kunstenaar of erfgenamen besluiten om deze te schenken op persoonlijk vlak (aan vrienden, familie en kennissen) of op professioneel vlak (aan een collectiebeherende instelling, een museum, een archiefinstelling of bibliotheek). Dit is geen evident traject, waar we in de praktijk meer en meer mee in aanraking komen.
Onze collectiebeherende instellingen in Vlaanderen en Brussel worden geconfronteerd met dezelfde problematiek als de kunstenaars of nabestaanden en moeten bekijken wat de mogelijkheden zijn voor het behouden en beheren van een nalatenschap. Het beheren en conserveren van een artistieke nalatenschap vereist diverse middelen en investeringen, zoals een geschikte opslagruimte of depot, voldoende tijd en ruimte voor onderhoud en behoud, en financiële middelen waarover onze instellingen niet beschikken. Daarnaast is het niet aanbevolen om de focus te leggen op één specifiek artistiek oeuvre, omdat dit voor beperkingen zorgt binnen hun werking.
Om een nalatenschap te kunnen onder brengen in een collectiebeherende instelling is het noodzakelijk om te kijken naar het collectieprofiel. Dit profiel wordt vaak toegelicht in het collectie(beleids)plan. Aan de hand van het collectieprofiel wordt er nagegaan of de nalatenschap een aanvulling kan zijn voor de collectie en/of deze kan opgenomen worden. Via het collectieplan bekijken de instellingen ook de middelen die ze ter beschikking hebben voor het beheren en ontsluiten van de (artistieke) nalatenschap en kunnen ze beslissen om de schenking al dan niet te weigeren.
Wanneer je als kunstenaar, erfgenamen of belanghebbenden de schenking van een (artistieke) nalatenschap in overweging neemt, is het raadzaam om met de volgende vragen aan de slag te gaan.:
- Wat is het collectieprofiel van de nalatenschap? Binnen welk collectieprofiel past de nalatenschap?
- Waaruit bestaat de nalatenschap? Wat is ervan belang?
- Welke werken behoren tot de kern van de nalatenschap en bepalen mee de artistieke carrière van de kunstenaar?
- Welke waarden en normen kunnen er toegekend worden aan de nalatenschap? Zoals bijvoorbeeld een (kunst)historische -, een educatieve – of wetenschappelijke waarde. Beargumenteer.
- Zijn er al aspecten van de gehele nalatenschap, zoals kunstwerken, publicaties of archief, opgenomen in een collectiebeherende instelling, een museum en/of archiefinstelling? Zo ja, in welke?
(Check ook pagina: ‘Waarderen van je nalatenschap‘.)
Aan de hand van deze vragen is het mogelijk om opzoek te gaan naar een geschikte bestemming voor de nalatenschap en in gesprek te gaan met geïnteresseerden. CKV kan, samen met de kunstenaar of met de erfgenamen, mee op zoek gaan. We bekijken naar wat de mogelijkheden zijn, leggen contacten en bieden ondersteuningen binnen dit traject. Belangrijk hierbij is om z’n concreet mogelijk beeld te hebben van de inhoud van de nalatenschap en welke waarden en normen eraan verbonden zijn.
Verder is het aangeraden om goed af te spreken wat je wil bereiken met de schenking en wat er onder meer gedaan kan worden met de nalatenschap in de toekomst. Je kan bijvoorbeeld enkele voorwaarden vastleggen, zoals de wens om de (artistieke) nalatenschap verder te ontsluiten voor onderzoek, of om het archief en het oeuvre bij een breder publiek bekend te maken via een website, een (oeuvre)catalogus of tentoonstellingen. Dit wordt uitgewerkt in een overeenkomst, die beide partijen goedkeuren. Deze overeenkomst kan aangevuld worden met een overzicht van de stukken die je schenkt en extra (context)informatie over de (artistieke) nalatenschap. Daarnaast kunnen er ook afspraken gemaakt worden over de eigendoms- en auteursrechten, de digitalisering en de ontsluiting. Er kunnen eventueel ook beperkingen opgelegd worden rond de raadpleging van sommige stukken.
Binnen de werking van een estate kan de strategische keuze gemaakt worden om enkele kunstwerken te schenken aan musea, een galerij of aan particulieren. Daarnaast kan er ook voor gekozen worden om een selectie kunstwerken te verkopen op de kunstmarkt. Het doel van deze keuze is om de nalatenschap zichtbaar en toegankelijk te maken voor het breder publiek door de kunstwerken op te nemen in openbare instellingen. Hiervoor is het aangeraden om het oeuvre van de kunstenaar onder te verdelen in verschillende categorieën: sleutelwerken (categorie A), werken voor openbare instellingen (categorie B) en werken voor verkoop (categorie C). Op de pagina ‘Het oprichten van een estate’ wordt deze onderverdeling verder toegelicht in het onderdeel rond financiering van je organisatie.
Artistieke nalatenschap van Beeldende kunstenaar Raphaël Buedts
In samenwerking met de familie van beeldende kunstenaar Raphaël Buedts voert CKV gesprekken met een collectiebeherende instelling over de overdracht van het archief. Het doel is om de artistieke nalatenschap duurzaam toegankelijk te maken voor onder andere onderzoek. Als eerste stap heeft CKV, samen met de familie, een plaatsingslijst opgesteld van het beschikbare materiaal om een overzicht te krijgen van de nalatenschap voordat de gesprekken met de collectiebeherende instelling van start gingen.
