Samenwerkingen

Samenwerkingen

“An artist’s estate is successful when it is able to keep the work alive: when subsequent generations of artists draw inspiration from it and when curators, researchers, and collectors continuously find new ways to approach it. This goal is achieved when the estate initiates dialogue and exhibitions, contextualizes the work, and makes it accessible to contemporary artists.” (Würtenberger, L., 2016, p.152)

Om de doelstellingen, ambities en acties van je estate te bereiken, is het aangeraden om (nieuwe) samenwerkingen te verwerven met als doel het promoten en ondersteunen van de (artistieke) nalatenschap. Samenwerkingen hebben een cruciale rol in het voortbestaan van de nalatenschap. Dit geldt zowel voor organisaties van levende als van overleven kunstenaars. Samenwerkingen helpen mee het werk van de kunstenaar levend te houden en nieuwe generaties van curatoren, onderzoekers en verzamelaars te inspireren.

Het is voor verschillende potentiële doelen een voordeel om op zoek te gaan naar (externe) partners. Hieronder een kort overzicht van de mogelijke verdiensten van samenwerkingen:

• Samenwerkingen kunnen de estate helpen om de vastgelegde doelen te bereiken. Dit kan door bijkomende ondersteuning, expertise en skills aan te bieden binnen (lopende) projecten en de werking van de estate.
• Samenwerkingen kunnen ingezet worden om de nalatenschap te promoten en kan de zichtbaarheid verhogen, zowel op nationaal als op internationaal vlak. De (externe) partners kunnen ingezet worden als ambassadeur van de nalatenschap.
• Samenwerkingen zorgen voor (nieuwe) mogelijkheden, inzichten en projecten.
• Naast het inhoudelijk vlak kunnen samenwerkingen ook praktische ondersteuning bieden, zoals het zorgen voor (financiële) middelen, ruimte en materiaal om de vastgelegde doelstellingen te realiseren.
• Samenwerkingen kunnen motiveren en inspireren om nieuwe projecten en doelstellingen aan te gaan met de estate.

Binnen de werking van de estate is het noodzakelijk om een actieve rol aan te nemen en strategieën uit te werken om samenwerkingen en te onderhouden. Ga na welke ondersteuning nodig is om de vastgelegde doelen te bereiken en om (nieuwe) projecten aan te gaan. Hierbij is het aangewezen om de reeds bestaande contacten en samenwerkingen op te lijsten en te kijken naar het netwerk van de kunstenaar. Daarnaast kan je eens nagaan wie van deze samenwerkingen kunnen meegenomen worden en noodzakelijk zijn voor het voorbestaan van de estate, welke van deze bestaande contacten nog niet zijn benut en waar er zich lacunes bevinden in functie van de doelen die je graag zou bereiken.

Verder is het belangrijk voor de estate om in te zetten op netwerken met als doel om nieuwe samenwerkingen aan te gaan. Neem zelf een actieve rol aan om contacten te leggen, te onderhouden en ideeën aan te reiken en te ontwikkelen. Durf in dialoog te gaan door de (artistieke) nalatenschap te beheren, te contextualiseren en initiatieven te nemen. Communiceer over je werking, je doelstellingen en het verloop en de resultaten van je projecten.

Een fundamenteel aspect in het bekomen van samenwerkingen is de toegang tot de estate, en daarmee ook tot de verschillende onderdelen van de (artistieke) nalatenschap. De nalatenschap en in het bijzonder het archief en oeuvre moeten makkelijk en snel raadpleegbaar zijn voor geïnteresseerden. In functie van de toegankelijkheid en inzetbaarheid van de estate is het van belang om een doorzoekbare inventaris van het archief en het oeuvre te maken en ter beschikking te stellen. Welke stappen je hiervoor kunt ondernemen, licht CKV verder toe in het onderdeeldeel ‘Hoe aan de slag gaan met de nalatenschap?’ van dit kennisdossier.

Binnen het culturele veld zijn er diverse mogelijkheden om samenwerkingen aan te gaan met de museale –, de academische wereld, de kunstmarkt en lokale organisaties. Deze vier mogelijke samenwerkingen zijn onderling met elkaar verbonden. Zo inspireert onderzoek curatoren, trekken tentoonstellingen de aandacht van verzamelaars, enzovoort. Het is dus noodzakelijk om deze vier mogelijkheden tot samenwerkingen voldoende aandacht te schenken. Om contacten te onderhouden, kan je de nodige strategieën uitdenken binnen de werking van de estate, bijvoorbeeld door hen uit te nodigen bij vernissages, door hen op de hoogte te houden via een nieuwsbrief of door specifieke evenementen organiseren.

Tot slot kan je naast het aangaan van samenwerken om de doelen, ambities en acties te bereiken, ook overwegen om een deel van het beheer van de estate over te laten aan een externe partner(s). Hiervoor is het belangrijk om de juiste strategieën uit te werken en keuzes te maken. De verantwoordelijkheid over het beheer en de verschillende afspraken daaromtrent kunnen variëren. In het onderdeel ‘Beheer’, worden de mogelijkheden tot extern beheer van de (artistieke) nalatenschap verder toegelicht.

Bekijk ook zeker het onderdeel ‘Ontsluiten van je nalatenschap‘ in dit kennisdossier, voor meer informatie! 

Museale wereld

Een belangrijk uitgangspunt van de estate is om samenwerkingen aan te gaan met de museale wereld. Een samenwerking met een museum kan verschillende vormen aannemen, waaronder het organiseren van solo- of groepstentoonstellingen, het in bruikleengeven van kunstwerken of een bijdrage leveren aan wetenschappelijk onderzoek voor een expo of publicatie. Verder is het ook mogelijk om werken te schenken en te verkopen aan musea, om bijvoorbeeld lacunes binnen hun (permanente) collectie op te vullen of een deel van het beheer van de nalatenschap te financieren.

De potentiële doelen van samenwerkingen met musea zijn zichtbaarheid en aandacht, contextualiseren, mogelijkheid tot onderzoek, (nieuwe) inzichten en herinterpretatie. Het biedt de opportuniteit om enerzijds het oeuvre van de kunstenaar te contextualiseren in een breed cultureel of (kunst)historisch kader en anderzijds de confrontatie aan te gaan met een nieuwe generatie hedendaagse kunstenaars. Het werk wordt in een andere context geplaatst, die herinterpretatie toelaat en kan zorgen voor inspiratie voor (nieuwe) projecten. Verder bieden dergelijke samenwerkingen de mogelijkheid om minder bekend werk tentoon te stellen en te onderzoeken. Het biedt de optie om de nalatenschap te promoten en zichtbaar te maken op zowel nationaal als internationaal vlak. Tot slot geeft het de opportuniteit om nieuwe generaties kunstenaars, onderzoekers en nieuwsgierigen kennis te laten maken met de kunstenaar en zijn artistieke praktijk.

Naast de ondersteuning voor de werking en het promoten van de estate biedt de samenwerking met een museum ook mogelijkheden tot gebruik van hun faciliteiten, zoals (tijdelijke) depotruimte of kunnen er afspraken gemaakt worden rond het gebruik van de database van het museum. Dit kan zorgen voor extra tijd om opzoek te gaan naar een geschikte depotruimte of helpen bij het nemen van beslissingen om de nalatenschap verder in kaart te brengen en te ontsluiten.

Wanneer je een samenwerking met een museum wil aangaan, is het aangeraden om hierin een actieve rol aan te nemen en zelf contacten te leggen met curatoren en museumdirecteurs. Een eerste stap hierin kan zijn om te kijken naar het curriculum vitae van de kunstenaar en waar hij/zij al eerder heeft tentoongesteld, om deze contacten te vernieuwen en om eventueel te informeren naar hun interesse om met de estate samen te werken. Durf hierbij het initiatief nemen, stel ideeën voor tentoonstellingen voor en stel de vraag om ze samen verder uit te werken.

Academische wereld

Naast het samenwerken met musea is het ook interessant om samenwerkingen aan te gaan met de academische wereld. De estate kan bijvoorbeeld samenwerken met universiteiten, kunstscholen en (kunst)academies met als doel de nieuwe generatie kunstenaars kennis te laten maken met het werk en de artistieke praktijk van de kunstenaar, alsook om wetenschappelijk onderzoek binnen de nalatenschap te promoten.

Eén van de mogelijkheden tot samenwerkingen bestaat eruit om studenten uit een academische of technische opleiding te betrekken bij de estate in de vorm van een stage of een masterthesis. Vaak wordt hier in eerste instantie aan kunstwetenschappelijk onderzoek gedacht, maar ook technisch onderzoek (bijv.: conservatie en restauratie) kan interessant zijn, zeker indien het oeuvre op dat vlak een uitdaging stelt. Het inzetten van studenten kan zowel op inhoudelijk als op praktisch vlak ondersteuning bieden binnen de werking van de estate. Bovendien kan een samenwerking met een school of student bijdragen aan het bereiken van de verschillende doelen en aan het realiseren van (nieuwe) projecten. Zorg er wel voor dat de stages en het onderzoek wederzijds voordelig en verrijkend zijn. Ze moeten met andere woorden, zowel voor de estate als voor de opleiding interessant zijn.

Een andere mogelijkheid is om rondleidingen en workshops aan te bieden binnen de academische wereld, waarbij de theorie en praktijk gecombineerd worden. Tijdens deze momenten kan je de nieuwe generaties kennis laten maken met de kunstenaar en zijn artistiek praktijk. Het biedt de opportuniteit om te leren van het origineel werk en de focus te leggen op de verschillende onderdelen van de nalatenschap en het leven van de kunstenaar.

Om deze manier van samenwerken in de kijker te zetten en wetenschappelijk onderzoek te promoten is het een optie voor de estate om studiedagen of lezingen te organiseren. Tijdens deze bijeenkomsten kan je communiceren over de doelstellingen en werking van de estate, de resultaten van het onderzoek en de artistieke praktijk van de kunstenaar. Het is een manier om mensen samen te brengen, om ze kennis te laten maken met de (artistieke) nalatenschap, discussies aan te wakkeren en initiatieven te nemen voor (nieuwe) samenwerkingen. Afhankelijk van het budget is het ook mogelijk om beurzen in te richten om onderzoek te financieren.

Niet elke estate heeft de ruimte of de mogelijkheid om initiatieven te nemen rond onderzoek, om mensen te ontvangen en wegwijs te maken in het werk en de artistieke praktijk van de kunstenaar. Denk goed na over wat er mogelijk is voor jouw estate, op vlak van promoten en communiceren van wetenschappelijk onderzoek.

Steeds meer estates en nalatenschappen kiezen ervoor om hun archief over te dragen aan een collectiebeherende instelling. Dit gebeurt met als doel het onderzoek te stimuleren, de toegankelijkheid e verbeteren en de (artistieke) nalatenschap op een duurzame manier te ontsluiten. Een goed voorbeeld hiervan zijn de overdrachten van de archieven van kunstenaars zoals Raphaël Buedts, Philippe Vandenberghe, Raoul De Keyser en Philippe Van Snick aan de Universiteitsbibliotheek (de Boekentoren) in Gent.

Kunstmarkt

Een andere mogelijkheid om samenwerkingen aan te gaan is met de kunstmarkt. Heel wat kunstenaars werken reeds tijdens hun leven samen met galeries. Ook voor de estate kan het nuttig zijn om deze relaties aan te gaan of te behouden. Kijk naar het netwerk van de kunstenaar en de galeries waarmee hij/zij heeft samengewerkt. Contacteer hen met de vraag of ze eventueel interesse hebben om de (artistieke) nalatenschap verder te promoten. In ieder geval is de juiste match van belang. Vertegenwoordigd de galerie gelijkaardige kunstenaars of kunstenaar uit dezelfde periode of kunstdiscipline?

Samenwerkingen met de kunstmarkt hebben een invloed op de marktstrategie van de estate. Dergelijke samenwerkingen kunnen bijvoorbeeld helpen met het versterken van de marktpositie van de kunstenaar en een bijdrage leveren aan de interesse in zijn/ haar oeuvre. Verder kan de verkoop van werken een vorm van financiering zijn om de werking van de estate verder te zetten en kan de zichtbaarheid verhoogt worden. Zo kunnen er tentoonstellingen georganiseerd worden in de galeries. Hou er hierbij wel rekening mee dat deze instellingen verbonden zijn aan het economisch en commercieel aspect van de kunstsector en invloed hebben op de markt. Best wordt er dus een goede frequentie aangehouden: niet te veel en niet te weinig.

Naast tentoonstellingen bieden sommige galeries ook ondersteuning en financiële middelen bij het uitgeven van een publicatie, eventueel gelijktijdig met een tentoonstelling. Maak duidelijke afspraken en leg verschillende strategieën vast over wat de mogelijkheden zijn voor de estate. De galeries vormen de nieuwe ambassadeurs en zetten mee in op de promotie, zichtbaarheid en toegankelijkheid van de (artistieke) nalatenschap.

Lokale organisaties

Heel wat estates gaan kijken ook naar hun omgeving en welke mogelijkheden er daar zijn om (nieuwe) samenwerkingen te realiseren. Dit aspect kwam diverse keren terug tijdens de bezoeken aan de bestaande estates en organisaties. Lokale samenwerkingen bieden de mogelijkheid om de interesse van de omgeving op te wekken en een diversiteit aan publiek te bereiken door in te spelen op verschillende doelgroepen. Op die manier vergroten ze de zichtbaarheid en toegankelijkheid van de nalatenschap. Bovendien kan je als estate inspelen op het toeristische aspect van de gemeente door de (artistieke) nalatenschap meer zichtbaar te maken in het straatbeeld.

Als ondersteuning voor de werking van de estate is het interessant om te kijken op welke (lokale) projecten je kan inzetten. Dit kan heel breed gaan van erfgoeddag tot monumentendag tot een cultuurmarkt. Zo stellen verschillende estates het voormalige atelier en de woning van de kunstenaar open voor het publiek om zijn verhaal en het verloop van zijn artistieke carrière te vertellen. Andere mogelijkheden zijn bijvoorbeeld ook het organiseren van open atelierdagen of het deelnemen aan (tijdelijke) tentoonstellingen in een cultureel centrum. Door een hedendaagse kunstenaar uit te nodigen om aan een tentoonstellingsproject deel te nemen, kan er een dialoog ontstaan met de (artistieke) nalatenschap.

Verder kan de estate lokaal een actieve rol spelen en mee nadenken over de (hedendaagse) kunst in de gemeente en hoe deze verder in beeld te brengen voor het breder publiek. Dit kan gedaan worden door wandelingen te organiseren met als doel om de (hedendaagse) kunst in het straatbeeld in de kijker te zetten.

Wanneer je interesse hebt in een lokale samenwerking kan je contact opnemen met de erfgoedcel en/of de intergemeentelijk onroerenderfgoeddienst (IOED) van de gemeente of de regio om te bekijken wat de mogelijkheden zijn. Deze organisaties kunnen deze beslissing ondersteunen en advies verlenen aan de estate. In sommige gevallen kan deze samenwerkingen ook leiden tot het inzetten van vrijwilligers of het toereiken van (communicatie)middelen.

TIP: Op de website Erfgoedcellen.be vind je een overzicht van alle erfgoedcellen in Vlaanderen en de regio’s waarin ze actief zijn. Op de website van Agentschap Onroerend Erfgoed vind je een geografisch overzicht terug van elke erkende intergemeentelijk onroerenderfgoeddiensten.

Artistieke Nalatenschap van Ado Hamelryck (1941-2024)

In het kader van het pilootproject Nalatenschappen Kunstenerfgoed voerden CKV, samen met Erfgoedcel ECRU en projectmedewerker Heleen Van Loon, een grondige archiefdoorlichting uit van de artistieke nalatenschap van Ado Hamelryck. Deze doorlichting stelde ons in staat om gerichte aanbevelingen te formuleren voor het duurzame ontsluiten van de nalatenschap, waarbij digitalisering als eerste stap werd geïdentificeerd. Samen met Erfgoedcel ECRU, onderzoeken we, in overleg met de familie, de mogelijkheden voor het behoud en beheer van de nalatenschap, met een bijzondere focus op het archief.

Wil je verder lezen? Ga terug naar het Kennisdossier ‘Nalatenschappen’.