Beheer

Het beheren van een estate is een stevige klus en vraagt een groot engagement. Er komen allerlei praktische, inhoudelijke en persoonlijke vragen aan bod met als doel om de nalatenschap duurzaam te bewaren en te ontsluiten volgens de intenties van de kunstenaar. Het is cruciaal om goed na te denken over wie er mee aan slag gaat en welke capaciteiten, functies en kennis er van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen. De beheerder is de ambassadeur van de nalatenschap en zet zich in voor het promoten van het leven van de kunstenaar en zijn artistieke praktijk.

Er zijn diverse mogelijkheden voor het beheren van een estate. Als je kiest om de nalatenschap in eigen beheer te houden, zijn het vaak de familieleden die erbij betrokken en/of werkzaam zijn. Wanneer dit omwille van allerlei redenen niet mogelijk is, kan je als kunstenaar of erfgenaam kiezen voor een extern beheer of een combinatie van de twee. Hierbij is het mogelijk om een deel of de gehele nalatenschap te laten beheren door bijvoorbeeld een galerie, een museum, een archiefinstelling of andere initiatieven.

Belangrijk bij het oprichten van een estate in eigen beheer, in samenwerking met een extern partij of in extern beheer, is het maken van duidelijke afspraken rond rechten en plichten. Goede afspraken maken goede vrienden! Leg dus zoveel mogelijk schriftelijk vast in de vorm van een contract om discussies te vermijden.

Eigen beheer

Wanneer de (artistieke) nalatenschap in eigen beheer blijft, zijn vaak de familieleden of de erfgenamen eraan verbonden en werkzaam. Dit heeft zijn voor- en nadelen. Enerzijds kent de familie het leven van de kunstenaar het beste en kunnen ze zich makkelijker inzetten voor het nastreven van zijn intenties en belangen. Door de emotionele betrokkenheid ben je als familielid zeer toegewijd en gemotiveerd, wat enerzijds kan stimuleren binnen het langdurige proces. Anderzijds wordt je met een emotionele uitdaging geconfronteerd. Als familielid moet je in staat zijn om de nodige afstand te kunnen nemen om een objectieve aanpak mogelijk te maken.

Wanneer je als familielid beslist om de nalatenschap in eigen beheer te houden, is het van belang dat je nadenkt over allerlei aspecten die essentieel zijn voor het organiseren van een estate en de impact die zal hebben op je leven.

• Wil ik de verantwoordelijkheid nemen om de nalatenschap te beheren en de estate te managen?
• Wat met mijn eigen job?
• Zijn er mogelijkheden om dit uit te oefenen als een voltijdse job?
• Hoe kan ik mij financieel onderhouden? Welke capaciteiten zijn er nodig voor het managen van een estate?
• Over welke skills bezit ik?

Het is een groot engagement, zowel op professioneel als op persoonlijk vlak. Het is dus belangrijk om er goed over na te denken en erover in gesprek te gaan met je naaste omgeving.

Bij leven kan de kunstenaar er ook over beslissen om de estate in eigen beheer te houden en na te denken over wie er in aanmerking komt om deze te managen. Je kan hiervoor in gesprek gaan met de betrokken personen en hem/haar betrekken bij je artistieke praktijk en wegwijs maken in de werking van de (kunst)sector. Belangrijk hierbij is dat de betrokkenen de waarde van je kunstwerken leert kennen en weet heeft van je intenties voor de estate. Je kan dit ook op papier zetten in de vorm van een testament, als leidraad voor de toekomst.

Binnen het beheren van een estate zijn verschillende capaciteiten en functies van belang, evenals met de nodige kennis. Het beheren van een estate vereist een professioneel management, waarbij je inzet op het nastreven van de vastgelegde doelstellingen en de intenties van de kunstenaar. Enkele capaciteiten en gespecialiseerde kennis die aanbevolen zijn:

• Kennis over het oeuvre en het leven van de kunstenaar

Het is noodzakelijk om kennis te hebben over de verschillende onderdelen van de nalatenschap, de waarden van de kunstwerken en de leef- en werkomgeving van de kunstenaar. Deze vormen de centrale kern binnen de werking van de estate.

• Kennis over de werking van de (kunst)sector en de (kunst)markt

Weten wat er aanwezig is op de markt en wat de interesses zijn, kunnen helpen bij onder meer het promoten van de nalatenschap, het verwerven van (nieuwe) samenwerkingen en het aangaan van (nieuwe) projecten.

• Project management

Je moet in staat zijn om nieuwe projecten op te zetten, te begeleiden en onder te verdelen in behapbare taken. Hou hierbij rekening met klein details terwijl je bewust blijft van het grote geheel. Wanneer je over een team beschikt, moet je het team kunnen aansturen en motiveren om verder aan de slag te gaan met de (artistieke) nalatenschap om de doelstellingen te bereiken.

• Uitwerken van een netwerk

Om de nalatenschap te promoten is het aangeraden om een netwerk uit te bouwen met professionele contacten. Samenwerkingen kunnen helpen bij het uitwerken van projecten, zorgen voor nieuwe mogelijkheden en bieden een breder draagvlak.

• Art handler (handling)

Weet hebben over hoe omgaan met de kunstwerken, de materie, hoe deze te verpakken en transporteren, kan bijdragen aan het duurzaam bewaren van de (artistieke) nalatenschap. Ook kan het helpen bij (lopende) projecten, zoals bij het organiseren van een tentoonstelling of wanneer het werk in bruikleen gegeven wordt.

Andere aanbevolen skills zijn communicatie en kennis over boekhouding voor het opstellen van contracten, het beheer van financiën en het afsluiten van een verzekering. Communiceer over de projecten, de voortgang en de methoden die gebruikt worden door de estate. Verder kan kennis over juridische praktijken helpen bij de wetgeving en het kiezen van een juridische entiteit voor de nalatenschap. Denk goed na over welke capaciteiten er van belang zijn binnen de werking van de estate.

Wanneer je beslist om de (artistieke) nalatenschap in eigen beheer te houden, is het noodzakelijk om als kunstenaar, erfgenaam of belanghebbende te gaan kijken naar welke capaciteiten je zelf beschikt om je eigen duidelijke rol toe te kennen binnen het beheren van een estate. Indien niet alle functies of skills ingevuld zijn door familieleden, is het mogelijk om ondersteuning te vragen aan een externe partij: vrienden, kennissen, oude medewerkers of experten uit het veld. Hierbij kan je gebruik maken van het netwerk van de kunstenaar, zoals galeriehouders, onderzoekers, curatoren, etc. Zij kunnen helpen met het oprichten van de estate, deel uitmaken van de werking of opzoek gaan naar de juiste personen om te betrekken.

Indien je als kunstenaar nadenkt over het opstarten van een estate maar geen familie of erfgenaam hebt, zijn er nog andere mogelijkheden voor het duurzaam bewaren van de (artistieke) nalatenschap. Toets bijvoorbeeld af bij vrienden of kennissen en informeer of zij eventueel interesse hebben. Verder kan je bij leven een organisatie of stichting oprichten, die na overlijden blijft bestaan met als doel het behouden en beheren van je (artistieke) nalatenschap. Het is ook mogelijk om opzoek te gaan naar een extern partner voor beheer, bijvoorbeeld een museum of galerie. Deze organisaties kunnen je nalatenschap verderzetten en zichtbaar maken voor het breder publiek.

Artistieke nalatenschap van Beeldende kunstenaar Luc Peire (1916-1994):

In 1994 richtte kunstenaar Luc Peire, via zijn testament, de stichting Jenny & Luc Peire op. Het doel van de stichting is om zijn oeuvre toegankelijk te maken voor een breed publiek en zijn leef- en werkomgeving in Knokke te behouden. In zijn testament benoemde Luc Peire enkele experts en familieleden om mee te werken aan de uitwerking van de stichting, met het oog op het duurzame behoud en beheer van zijn artistieke nalatenschap. Hij legde zijn intenties vast in het testament en stelde de benodigde middelen beschikbaar om dit te realiseren. Na dertig jaar werd de stichting Jenny & Luc Peire opgenomen binnen de werking van het museum Mu.ZEE in Oostende. (Marc Peire)

Extern beheer

Naast het in eigen beheer houden van de estate is het mogelijk om deze over te dragen aan een externe partner, zoals een museum, galerie of andere initiatieven. De verantwoordelijkheid over het beheer kan variëren. Zo kan je ervoor kiezen om met meerdere galeries samen te werken met als doel de (artistieke) nalatenschap zichtbaar te maken en te ontsluiten. Bij een museum kan er beslist worden om een deel of de gehele nalatenschap op te nemen in de collectie en afspraken te maken rond behoud en beheer. Deze optie is ook mogelijk na de voltooiing van de werking van een estate in eigen beheer, als eindbestemming.

Let op: Er dient natuurlijk wel een draagvlak en middelen te zijn voor het beheren van de (artistieke) nalatenschap.

Een deel van de nalatenschap kan bijvoorbeeld verkocht worden. De opbrengst kan dan samen met het andere deel geschonken worden aan een museum. Met behulp van deze financiële middelen kan dan de zorg voor de nalatenschap bekostigd worden. Naargelang de instanties die de estate overneemt, zal de focus variëren. Bijvoorbeeld een galerie gaat meer inzetten op het commerciële aspect van de nalatenschap dan een museum.

Daarnaast zijn er ook hybride opties mogelijk, waarbij je beslist om gedeeltelijk samen te werken met een extern partij om de nodige functies van je team achter de estate in te vullen. Zo kan je samenwerken met galeries om de (artistieke) nalatenschap te promoten en te verkopen of kan je eventueel beslissen om het archief onder te brengen bij een collectiebeherende instelling en deze openstellen voor onderzoek.

Tot slot kunnen ook verzamelaars of andere belanghebbenden een estate oprichten uit belang voor de kunstenaar of uit hun passie voor de kunst. Aan de hand van de volledigheid van de verzameling van het oeuvre en archief van een specifieke kunstenaar is het mogelijk om alles samen te brengen in een (artistieke) nalatenschap en deze duurzaam te bewaren en ontsluiten.

Artistieke nalatenschap van beeldende kunstenaar Philippe Van Snick (1946-2019): 

Bij het overlijden van Philippe Van Snick liet de kunstenaar naast het oeuvre ook een omvangrijk archief na. Dit bestaat uit onder meer audiovisueel materiaal (foto’s, ekta’s, contactvellen, dia’s) en documentair materiaal (schetsen, tekeningen, correspondentie, uitnodigingen, krantenknipsels, etc.). Tijdens het pilootproject werd een deel van het papieren archief gewaardeerd, CKV faciliteerde deze waarderingsoefening. Deze gebeurde met het oog op een schenking aan de Gentse Universiteitsbibliotheek, waar het geïnventariseerd en gedigitaliseerd werd.

Meer informatie over het pilootproject: https://www.archiefphilippevansnick.be/s/collection/page/inleiding.

Wil je verder lezen? Ga terug naar het Kennisdossier ‘Nalatenschappen’.